Oyunla Bilimsel Düşünme Becerilerinin Geliştirilmesi

“Öğrenciyken fen bilgisi dersi ile pek aram yoktu. Çocukları bu alanda nasıl destekleyeceğimi bilmiyorum...”

Bu cümle birçoğumuza tanıdık gelmiş olabilir. Bu yazıyla bilimsel düşünme üzerinde durarak çocukların bilişsel gelişimlerine katkı yapmanın yollarını tartışacağız.

Erken çocukluk döneminde bilimsel düşünme becerilerinin temellerinin atıldığını biliyor muydunuz? Oyun çocukların bilimsel düşünme becerilerinin geliştirilmesinde kullanılabilecek en etkili araçlardan biri. Albert Einstein’ın da ifade ettiği gibi bilim aslında günlük düşüncelerimizi daha rafine hale getirmekten ibaret. Temel olarak bilimsel kavramlar gündelik kavramlardan yola çıkılarak oluşturuluyor. Çocukların gündelik yaşamlarındaki bilgilerin önemli bir kısmı da oyun oynarken oluşuyor. Örneğin, çocuğun bir kovanın içinde bulunan suyla oynaması suyun yani sıvıların bazı özellikleri hakkında temel seviyede bilgi edinmesini sağlıyor. Bilimsel bilgi bu gündelik kavramlardan yola çıkarak yaşantımızı daha anlamlı hale getirmeye çalışıyor. Şimdi bir örnek verelim:

Mutfak dolaplarını silmek üzere hazırlık yaptığım sırada 3 yaşındaki kızım Zeynep’i mutfağa çağırdım. Önce ona kaptaki kabartma tozunu ve şişedeki sirkeyi gösterdim, koklamasını sağladım. İki malzeme hakkında sorular sordum. Zeynep’in dediğine göre kabartma tozu pudra gibiymiş ve kuruymuş, sirke ise ıslakmış. Zeynep’ten bu iki malzemeyi karıştırdığımda ne olacağına dair tahminde bulunmasını istedim. “Bilmiyorum anne, toz da ıslanabilir” dedi. Sirkeyi kabartma tozunun üstüne döktüm. Karışımdan köpükler çıkmaya başlayınca Zeynep heyecanla “anne, bu sabun oldu” dedi. Zeynep’e neden karışımın sabuna dönüştüğünü düşündüğünü sordum, “görmüyor musun, bir sürü köpük oldu” cevabını aldım.

Yukarıdaki örnek süreç olarak bilimsel bir deney aslında. Bunu bir örnekle daha açıklayalım. Bir çocuğun bir mıktanısla oynunu şu şekilde destekleyebiliriz. Mıknatısın özelliğini keşfetmesi için çocuğa farklı materyaller içeren oyuncaklar verebiliriz. Bu şekilde çocuğun mıknatısın hangi tip oyuncakları çektiğini veya ittiğini keşfetmesi için fırsat yaratırız. Çocuk mıknatısla ilgili bir çıkarımda bulunabildiğinde (hipotez oluşturduğunda) bu çıkarımını başka objeler üzerinde de denemesi için onu cesaretlendirebiliriz. Yaptığı yeni denemeler ışığında elde ettiği veriyi değerlendiren çocuğun mıknatısın içinde metal parçalar olan objeleri çekme veya itme özelliği olduğu sonucuna vardığını görürüz. Bu aşamada çocukla iletişimi güçlendirerek bulguları üzerinde tartışır, çıkarımlarını paylaşması yönünde sorular sorarız. Bu şekilde çocukta birçok beceriyi geliştirme yönünde destek sağlamış oluruz. 
Bu becerilerden bazıları şunlardır:

·      Gözlem yapma

·      Soru sorma

·      Tanımlama

·      Tahmin etme

·      Açıklama getirme

·      Gözlemleri genişletmek adına farklı materyaller kullanma

·      Araştırma planlama

·      Veri toplama ve analiz etme

·      Araştırma sonuçlarını yorumlama

·      Araştırma sonuçlarını paylaşma

Erken eğitim ortamları, çocuklarda bilimsel düşünme ve araştırma becerilerini oluşturma ve geliştirme yönünde birçok fırsat içeriyor. Öğretmenlere bu fırsatları kullanırken 3 şeyi göz önünde bulundurmalarını hatırlatmak istiyoruz:

1. Araştırmada kullanılacak malzemelerin önceden hazırlanması

2. Araştırma öncesinde, sırasında ve sonrasında sorulacak soruların önceden hazırlanması

3. Çocukların öğrenmelerini daha da genişletebilecek olanakların önceden düşünülmesi, gerektiğinde kullanılması

Kuvvet ve hareket kavramlarının oyunla çocuklara iletmenin bir yolunu inceleyelim. Bu çalışmada oyuncak arabalar, kamyonlar, toplar, rampa yapılacak malzemeler kullanılabilir. Oyuncak kamyonların içine farklı yükler konularak rampadan yokuş aşağıya bırakılması, kamyonların hangi uzaklıkta durduklarının ortaya konması kütle, momentum ve hız kavramları arasında ilişkinin tanımlanmasına yardımcı olacaktır. Aşağıda bulnan tablo ile oyunlarla çocukların gündelik kavramlarla bilimsel temellerin nasıl atılabileceğine dair fikirler edinilebilinir.

  

Malzemeler	Bilim Oyunu	Gündelik Kavramlar	Bilimsel Kavramlar	Öğretmenlerin Soruları
Arabalar ve kamyonlar	Arabaların ve kamyonların yerde sürülmesi	Kamyonu veya arabayı ittiğimizde hareket etmesini sağlarız	Bir objeye ne kadar çok kuvvet uygularsak, obje o ölçüde uzağa gider	Kamyonun en uzağa gitmesini sağlamak için ne yapabiliriz? Kamyonun en kısa mesafeye gitmesini sağlamak için ne yapabiliriz?
Rampalar ve toplar	Topun yuvarlanma hızını artırmaya veya azaltmaya çalışarak top yuvarlama yarışının yapılması	Toplar rampadan bırakıldığında aşağıya doğru yuvarlanırlar	Rampa ne kadar dik olursa top o kadar hızlı yuvarlanır. Rampanın eğimi top yuvarlanma hızını belirler.	Topun daha hızlı veya yavaş yuvarlanması için neler yapabiliriz?
Büyüteç ve kuru yapraklar	Büyüteç ile kuru yaprakların incelenmesi	Büyüteç objelerin daha büyük görünmesini sağlar	Büyüteç bilimsel bir alettir ve objeleri daha detaylı incelememize yardımcı olur	Kendi gözlerinle göremeyip de büyüteçle gördüğün neler oldu?
Işık kaynağı	Gölge oyunu ile bir masal anlatılması	Ellerle gölge yapılabilir	Gölge, katı ve opak objelerin ışığın önüne geçmesiyle oluşur	Gölgeyi daha büyük veya daha küçük yapabilir misin?

Son olarak aile katılımı ve engeli olan çocuklar için fikirler paylaşmak istiyoruz.

Aile Katılımı: Çocuklara harika bir bilim çalışması gerçekleştirdikleri, bir bilim insanı gibi düşünmeyi öğrenmeye başladıkları söylenebilir. Çocuklardan en beğendikleri deneyi evde ailelerine tekrarlamaları istenir.

Engeli olan çocuklar için uyarlama: Örneğin, sınıfta ortopedik engeli olan bir çocuk varsa; yukarıdaki tabloda yer alan tüm düzenekler yer yerine bir masa üzerinde kurgulanır, bu şekilde engeli olan çocuğun katılımı sağlanır.

Kaynak: Hamlin, M. & Wisneski, D. B. (2012). Supporting the scientific thinking and inquiry of toddlers and preschoolers through play. Young Children, May 2012, 82-88.